Χρήστος Γιαπιτζάκης
(Περίληψη ομιλίας στο 26ο Παγκόσμιο Συνέδριο Ελληνικής Φιλοσοφίας με θέμα “Ηθικά και πολιτικά θέματα της παγκοσμιοποιημένης εποχής μας”, Βουλιαγμένη, Αθήνα, 12-17 Ιουλίου 2014)
Σε μια εποχή κοινωνικοοικονομικής κρίσης,υπάρχει συσσώρευση ενδείξεων ότι σε όλα σχεδόν τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, περισσότεροι από 60% των ανθρώπων δηλώνουν ότι αισθάνονται ότι είναι δυστυχείς ή μη ικανοποιημένοι από την ζωή. Οι ενδείξεις δεν είναι παροδικές, αφού η τάση δυστυχίας των περισσότερων κρατών της ΕΕ είναι παρόμοια για σαράντα έτη, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωβαρόμετρου από το 1975. Προφανώς, δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι οι πολιτικές της ΕΕ στοχεύουν στην ευημερία της οικονομίας και όχι στην ευτυχία των ανθρώπων. Αυτή η άποψη αντανακλάται στο γεγονός ότι το δικαίωμα της αναζήτησης της ευδαιμονίας δεν περιλαμβάνεται στα 54 άρθρα του Χάρτη των Βασικών Δικαιωμάτων της ΕΕ (2010/C 83/02).
Η απουσία αυτού του δικαιώματος δεν είναι τυχαία, αλλά είναι επιλεγμένη φιλοσοφικά, καθώς είναι ευρέως γνωστό ότι ένα από τα θεμέλια του Ευρωπαϊκού πολιτισμού είναι η φιλοσοφία. Οι δύο φιλοσοφίες που διαμορφώνουν το υπόβαθρο της σύγχρονης Ευρωπαϊκής σκέψης είναι ο Νεοπλατωνικός/Χριστιανικός Κεντρο-δεξιός Ευρωπαϊσμός και ο Στωικός/Διαφωτισμο-Καντιανός Κεντρο-αριστερός Ευρωπαϊσμός σύμφωνα με τον Νεμπρέντο (Διδακτορική διατριβή Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο του Μπέργκεν, Νορβηγία, 2009). Καμία από αυτές τις δύο φιλοσοφικές προσεγγίσεις δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται κυρίως για την ατομική ευτυχία του κάθε ανθρώπου.
Από την άλλη πλευρά, ο Αριστοτέλης και ο Επίκουρος αντιλήφθηκαν πως ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι η ευδαιμονία (ευτυχία). Ο Επίκουρος δίδαξε πως η ευδαιμονία αντιστοιχεί στην απονία του σώματος και την αταραξία της ψυχής, και προσεγγίζεται μέσω της παρατήρησης της φύσης, της φρόνησης, της ελεύθερης βούλησης, της αρετής και της φιλίας. Πολλούς αιώνες αργότερα, το 1776 ο συντάκτης της Διακήρυξης της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας Τόμας Τζέφφερσον, επηρεασμένος από την διδασκαλία του Επίκουρου, συμπεριέλαβε στα δικαιώματα του ανθρώπου το δικαίωμα της αναζήτησης της ευδαιμονίας. Με απόφαση του 2012 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών αναγνώρισε ότι η αναζήτηση της ευδαιμονίας είναι βασικός σκοπός και δικαίωμα του ανθρώπου, ορίζοντας την 20ή Μαρτίου κάθε έτους ως Διεθνή Ημέρα Ευδαιμονίας. Είναι ολοφάνερο πως η αναγνώριση του βασικού ανθρώπινου δικαιώματος της ευδαιμονίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια ιστορική ανάγκη για τους Ευρωπαίους, ώστε να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους και τις πολιτικές της ΕΕ με στόχο ένα φωτεινότερο και ευτυχέστερο μέλλον.
(Το πλήρες κείμενο της ομιλίας στα αγγλικά: http://www.epicuros.gr/arthra/Yapijakis_EU_Happiness_Need.pdf)