Ο Επίκουρος ήταν ένας Αθηναίος φιλόσοφος, που έζησε στην αρχή της Ελληνιστικής εποχής (341-270 πΧ) και ίδρυσε την φιλοσοφική σχολή των Επικουρείων, τον «Κήπο». Η διδασκαλία του Επίκουρου αποτελεί πηγή διαχρονικής έμπνευσης, επειδή ο φιλόσοφος κατανόησε την φύση του ανθρώπου και του σύμπαντος και έδειξε τον δρόμο προς την ευδαιμονική ζωή.
Υπήρξε ο πρώτος ανθρωπιστής φιλόσοφος επειδή ενδιαφέρθηκε για την ευτυχία όλων των ανθρώπων και σε μια εποχή που η Πλατωνική Ακαδημία και το Αριστοτελικό Λύκειο δίδασκαν μόνο πλούσιους άνδρες, στον Κήπο του δίδαξε ισότιμα πλούσιους και φτωχούς, άνδρες και γυναίκες, εταίρες και δούλους. Υπήρξε κατά τον διάσημο ψυχίατρο Ίρβιν Γιάλομ ο πρώτος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής επειδή ενδιαφέρθηκε να καταπραΰνει την ψυχική ταραχή, που οφείλεται στον υποσυνείδητο φόβο του θανάτου.
Υπήρξε ο πρώτος διαφωτιστής επειδή αντιλήφθηκε πως μόνο με την παρατήρηση της φύσης και την επιστημονική γνώση θα μπορέσουν οι άνθρωποι να γλυτώσουν από την δεισιδαιμονία και τους παράλογους μεταφυσικούς φόβους. Υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος που δίδαξε ότι η αληθινή ευλάβεια προς το θείο είναι ο σεβασμός και ο θαυμασμός για την υπέροχη και ευδαίμονα φύση των θεών και είναι ανοησία και ασέβεια να τους φοβόμαστε ή να θέλουμε να τους χρησιμοποιούμε σαν υπηρέτες που ικανοποιούν τις επιθυμίες μας.
Για τον Επίκουρο δεν υπάρχει ευχάριστη ζωή αν δεν συνοδεύεται από φρόνηση, καλοσύνη και δικαιοσύνη και δεν υπάρχει φρόνηση, καλοσύνη και δικαιοσύνη αν δεν υπάρχει ευχαρίστηση. Η δικαιοσύνη δεν είναι αυθύπαρκτη στην φύση αλλά απορρέει από την συμφωνία των ανθρώπων να μην βλάπτουν και να μην βλάπτονται, δηλαδή από το κοινωνικό συμβόλαιο. Ο Επίκουρος θεωρεί υποκρισία κάθε έννοια καθήκοντος ή σκοπού που δεν έχει επίκεντρο τον άνθρωπο. Η φρόνηση, ο ενάρετος και ηδονικός βίος με σχετική αυτάρκεια μπορούν να εξασφαλίσουν την ελευθερία του ανθρώπου.
Πριν από τον Επίκουρο, ο μαθητής του Σωκράτη και συμμαθητής του Πλάτωνα Αρίστιππος δίδασκε ότι σκοπός της ζωής είναι η συνεχής απόλαυση σαρκικών ηδονών. Ο Επίκουρος διαφωνούσε τελείως με αυτό τον ασυγκράτητο και ανόητο ηδονισμό του Αρίστιππου. Αντίθετα, ο Επίκουρος θεωρούσε ότι ο σκοπός ενός έμφρονα ανθρώπου είναι η ευδαιμονία (η ευτυχία), δηλαδή η έλλειψη σωματικού πόνου και η έλλειψη ψυχικής ταραχής. Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι η ευδαιμονική κατάσταση της απονίας και της αταραξίας μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την φρόνηση για την επιλογή εκπλήρωσης των φυσικών και αναγκαίων επιθυμιών (όπως για φαγητό όταν πεινάμε) και την αποφυγή των μη φυσικών και μη αναγκαίων επιθυμιών (όπως είναι η ματαιοδοξία). Χωρίς να απορρίπτει τις σωματικές ηδονές, ο Επίκουρος θεωρούσε ότι οι πνευματικές ηδονές είναι ανώτερες και ότι ο πιο ηδονικός και ατάραχος βίος προκύπτει από την ενασχόληση με την μελέτη της φύσης και την διδασκαλία της υγιούς φιλοσοφίας που προάγει την ευτυχία των ανθρώπων. Σύμφωνα με τον Επίκουρο, η φρόνηση είναι η σημαντικότερη προσωπική αρετή και η φιλία το σημαντικότερο κοινωνικό αγαθό. Για τον Αθηναίο φιλόσοφο η απόκτηση φίλων είναι το σπουδαιότερο μέσο για την ευδαιμονική ζωή (“δι’ αλλήλων σώζεσθαι”, δηλαδή “μπορούμε να σωθούμε μέσω των άλλων”).
Ο Επίκουρος συνδύασε την ατομική φυσική του Δημόκριτου και την βιολογική ηθική του Αριστοτέλη, ελέγχοντας και διορθώνοντας κάθε σημείο των προηγούμενων φιλοσοφιών με αξιοθαύμαστη συνέπεια. Με την παρατήρηση και την αναλογική μεθοδολογία που ανέπτυξε, ο Αθηναίος φιλόσοφος οικοδόμησε μια εξαιρετικά συνεκτική κοσμοθεωρία χωρίς εννοιολογικές αντιφάσεις.
Υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος που μίλησε για την ύπαρξη του τυχαίου στην φύση που επιτρέπει την ελεύθερη βούληση των ανθρώπων. Υπήρξε ο πρώτος φιλόσοφος που συνέδεσε την ελεύθερη βούληση με την φρόνηση, την κριτική σκέψη, την υπευθυνότητα και την ηδονική άσκηση της αρετής. Υπήρξε ο πρώτος που μίλησε για πρόοδο της ανθρωπότητας από την πρωτόγονη στην πολιτισμένη εποχή, που βασίζεται στην παρατήρηση της φύσης, την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την ηθική και πολιτιστική ωρίμανση των
ανθρώπων. Αξιοποιώντας δεδομένα παρατηρήσεων από κάθε γνωστικό αντικείμενο, ο Επίκουρος διατύπωσε απόψεις που επιβεβαιώθηκαν τους τελευταίους δυο αιώνες από την Επιστήμη: το βάρος των ατόμων, οι νέες ιδιότητες των μορίων που προκύπτουν από την ατομική σύστασή τους, η υλική σύσταση του νου, η μοριακή βάση των ασθενειών, η εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών, οι πολυπληθείς κόσμοι στο σύμπαν. Ακόμη και την ύπαρξη εξωγήινης ζωής υποστήριξε ο φιλόσοφος, ένα θέμα που διερευνά η σύγχρονη Επιστήμη.
Η Επικούρεια φιλοσοφία εξαπλώθηκε επί επτά σχεδόν αιώνες στην Ελληνιστική και την Ρωμαϊκή εποχή βοηθώντας πολλές χιλιάδες ανθρώπους να ζήσουν ευδαιμονικά. Με την έλευση του Μεσαίωνα ο ανθρώπινος πολιτισμός οπισθοδρόμησε, και η φιλοσοφία του Επίκουρου συκοφαντήθηκε και λησμονήθηκε. Ώσπου στην Αναγέννηση ανακαλύφθηκε το μεγαλειώδες ποίημα του Ρωμαίου επικούρειου Λουκρήτιου «Περί της φύσεως των πραγμάτων», που επηρέασε πολλούς ουμανιστές και η Επικούρεια φιλοσοφία αναβίωσε από τον φυσικό φιλόσοφο και καθολικό ιερέα Γκασσαντί. Αυτή η αναβίωση οδήγησε στον Διαφωτισμό και την Επιστήμη επηρεάζοντας τον Γαλιλαίο, τον Νεύτωνα, τον Λοκ, τον Ντιντερό, τον τρίτο Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Τόμας Τζέφφερσον, τον Κάρολο Μαρξ, τον Τζων Στιούαρτ Μιλλ και τον Κάρολο Δαρβίνο.